Fatsa’dan Paris’e uzanan bir hikaye… Ressam Onay Akbaş, sanat hayatını Kayıt Dışı’na anlattı…

Türk fotoğrafının yaşayan en değerli isimlerinden olan Onay Akbaş Fatsa da doğan 12 Eylül de Esenyurt escort Terzi Fikri Fatsası nda bulunan darbe devrinde mahpusa atılan ve hapishanede verem olduğu için de tedavi gören Onay Fransa da birçok mükafatın de sahibi Onay Fatsa dan Paris e uzanan Etiler escort bayan kıssasını 12 Eylül devrinde yaşadıklarını sanatçı ve iktidar ilgisini Kayıt Dışı na anlattı

Resimle nasıl tanıştınız

Çocukluğum memleketimdir denir ya Aslında memleketim çocukluğumdur Çocukluğumun sanat maceramda çok kıymetli bir yeri Escort Eyüp var Çocuklar da fotoğraflarımı çok seviyor Renkli oluşuyla dolu oluşuyla Çocuklar kendi dünyalarını doldurmakla uğraşırlar Zihinleri ve ruhları bakirdir Onu doldurmakla uğraşırlar 1984 te Maltepe Ressamları diye bir oluşum vardı Birinci atölyemi Maltepe de açmıştım Yıllar sonra ilkokul öğretmenim beni buldu Dedi ki Ben bütün öğrencilere Ne olmak istiyorsunuz diye sormuştum Herkes Doktor avukat demişti Ben Fatsa nın Bağlarca Köyü nde okudum Sen Ressam olacağım demiştin ve bütün sınıf güldü dedi Ben de dedim ki Niye gülüyorsunuz çocuklar ressamlık da bir meslektir Sen o vakitten beri fotoğraf yapmayı düşünüyorsun demişti Ben Karadeniz e gittiğimde hatırlatıyorlar Sen elinde defterler hayvanların peşinde koşup onların fotoğraflarını çiziyordun Bana yapabilirim hissini aşılayan Kastamonu Abdurrahmanpaşa Lisesi nde okurken ikincilik mükafatı almamdı

Sonra nasıl gelişti kıssa

Tesadüfen Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi nin fotoğraf müzik ve vücut kısımlarının seçmeli öğrenciler aldığını duydum radyodan Atlayıp geldim İstanbul a kimse yoktu 3 masa vardı karşımda Beni fotoğraf kısmına yazın dedim O isimleri yazan şahıs daha sonra benim hocam oldu Vefat etti sonradan Bana dedi ki Evladım sen her yere soruyorsun bu yetenek sınavıyla alınan bir şey hangisine yeteneğin varsa ona başvur Ben de kendisine Beni yaz benim kim olduğumu biliyor musun dedim Liselerarası yarışta aldığım ödül bana o öz inancı aşılamıştı

Profesyonelliğe nasıl adım attınız

İlk profesyonellik tecrübem Maltepe Ressamları oluşumu ile başladı Maltepe de 1984 te 12 Eylül ün izleri şimdi silinmemişken dehşet her yerdeydi Maltepe de kiralar çok ucuzdu Birtakım sanatçı adayları orada kümeleşmeye başlamışlardı Aslında şu anda Yeldeğirmeni nde bulunan ofis atölye de o denli bir kümeleşmenin ortasında Orada 4 yıl profesyonel sanat tecrübesinde bulundum Birinci atölyemi orada açtım Birinci fotoğraflarımızı bakkala muhasebeciye berbere sattık 21 yaşındaydım İstanbul da kimsem yoktu Sık sık kendime Niçin sanat yapıyorum diye soruyordum Sanat benim için gerekli midir diye soruyordum

DÜNYANIN HER YERİNDE SANATIMI YAPABİLİRİM DEDİM

Nasıl bir karşılık verdiniz Niçin sanat yapıyorum sorusuna

Ben anonim bir kasabada anonim bir ailede doğdum Bana örnek olabilecek kimse yoktu Sanat ve hayat taklitle başlar Örneklerin olması gerekiyor Her şeyim anonimdi Benim için sanat yapmak anonimliğe başkaldırmaktı Suyun üzerine kafanı çıkarıp Ben de varım diyebilmekti

Paris serüveni nasıl başladı

Dünyanın her yerinde sanatımı yapabilirim dedim Fırçalarımı alıp bir Avrupa tipine çıktım Temel niyetim Paris e gitmekti Bunun birçok nedeni vardı Biz röprodüksiyon kuşağıydık Bizde müzeler yok galeriler yabancı sanatkarları zati sergilemiyor Röprodüksiyonlardan gördüğümüz kadarıyla el yordamıyla tanıştık Benim birinci orjinal fotoğrafla müsabakam İtalya da oldu O da 23 24 yaşından sonraydı Öğrencilik yıllarında Da Vinci ler Van Gogh lar nerede Onlara hakikat bir seyahatti o Biz kültür emperyalizminin de birer öğeleriyiz Fransız edebiyatı denilince Voltaiere Diderot Jean Jack Rousseau Montesquieu lar sizin bilinçaltınıza o denli yahut bu türlü yerleşiyor Sanat bilinçaltını biraz hür bırakan da bir şey Terapi yanı da var Sanat aksiyonu o denli bir aksiyon Ben kültür emperyalizminin bana öğrettikleri dayattıkları ya da bana kadar ulaştırdıklarının bir eseriyim aslında

Paris e yerleşme kararını nasıl aldınız

Fransa da birinci gittiğimde bir Türk bakkalın alt katında mahzende yaşamaya başladım Bir mesken sorunu ve vize sorunum vardı Birinci fotoğraflarımı de orada tanıştığım insanların bana sokaktan buldukları atık gereçlerin üzerine yapmaya başladım Ben daima şanslıydım Mahzende yaptığım işleri galeriye gösterdim Hayatımda tek bir sefer galeriye belge sundum O da o galeriydi Genç bir galerici nesliydi Biz senin sergini yapalım dediler Bu galeri tıpkı vakitte Fransız Devrimi nin 200 üncü yılının kutlamalarının resmi programındaydı Bana büyük bir cüret verdi bu durum Orada baya bir fotoğrafım satıldı

PARİS BİR KÜLTÜR KAZANI

Paris nasıl bir yer olarak göründü size birinci gittiğinizde

Paris bir kültür kazanı İnanılmaz bir formda dünyanın her yerinden allame i cihanlar gelip kendisini o kültür kazanının içine atıyorlar O rekabet aslında sanatçı için hem çıkarlı hem de tahrip edici olabiliyor 100 şahıstan tahminen biri bu işi başarabiliyor

1980 lerden sonra fotoğraflarınız daha da renkleniyor Bu değişimi nasıl tanım edersiniz

Ben daima kendime benzeyen şeyler yapmaya çalışıyorum Gerçek olduklarını düşünüyordum Ben Maltepe deyken fare resmi yapıyordum zira farelerle yaşıyordum 30 metrekarelik atölyem vardı Birinci aldığım fotoğrafla perde almıştım atölyeyi ikiye bölmüştüm Tuğla almıştım banyo yapmak için Tuğla yarıya kadar yetti o bölmeyi bitiremedim Yaşadığın şey bir halde giriyor yaptığın resme Çok hoş bir anım var mesela Fatsa da bir fare görüyorum Annem tuzak kurmuş fareyi öldürsek bir bela öldürmesek bir bela Aldım o fareyi çizdim O yaşadığımla direkt ilintili 12 Eylül nesliyim ben Çok sert yaşayanlardan birisiyim Öğrencilik yıllarımda bir fotoğraf yüzünden içeri aldılar 3 5 ay önemli bir azap gördükten sonra 3 5 ay da verem hastanesinde tedavi gördüm O periyot vefat çok geziniyordu etrafımızda Arkadaşlarımız yargılanıyordu İdamlar vardı Çok sıkıntı şartlardı Bir sürü genç içeride mahvoldu Ben bir yılımı kaybettim Hayatlarını kaybedenler vardı Genç olmanın kabahat olduğu bir periyottu Ben vefatı çizdim Kurukafalar iskeletler çizdim Paris e gidince kısa bir devir Alman ekspresyonistlerine benzeyen bir dönemim oldu Daha sonra da büsbütün özgür figür anlayışıyla fotoğraflar yapmaya başladım ve kendimi buldum

Bir sanatçı olarak çağının hem şahidi hem de sanığı olmuşsunuz

Bu çok moda bir kavram aslında Aklı başında muharrirler çizerler daima Sanatçı çağının tanığıdır diyorlar Şahit çok Sanık olmaya kimse yürek edemiyor O denli bir çağda yaşıyoruz Sanatçı çağının sanığı da olabilmeyi göze alabilmeli Tanıklık çok nötr bir şeydir Ne işe fayda tanıklığınız Herkes görüyor herkes izliyor Sanatçı biraz muhalif olmalı çağının bedelleriyle aksi düşmeyi göze alabilmeli Sanat retle başlar Hayat da öyledir Birinci çığlık bir rettir Ciğerleriniz açılır Daha sonra annenizi babanızı reddedersiniz Sanat da öyledir Ustanızı reddedersiniz Bu reddi göze alabilmektir sanat

SANAT VE İKTİDAR DAİMA YAN YANA OLMUŞ

Paris ten bakınca iktidarın yanında konumlanan sanatkarlar nasıl gözüküyor

Sanat ve iktidar daima yan yana olmuşlar Sanatçı iktidara bir biçimde eklemlenmeye çalışmış Mağara periyodundan bugüne geldiğimizde büyü var Büyü bir iktidardır mesela Oradan kurtuluyor kilisenin tesirine giriyor O da bir iktidardır Daha sonra güçlü ailelerle yan yana geliyor sanatkarlar Birbirlerini kullanarak gelmişler Sanatın içerisinde iktidar var Daima yan yana yürümüş Ne vakte kadar Empresyonistler Atölyede üretme olayını bırakalım şövalemizi sokağa taşıyalım diyor O andan itibaren sanat özgürleşmeye başlıyor O vakte kadar sanat fonksiyonu olan bir şey olarak görülürken ondan sonra kendi kendine fonksiyonlar icat eden bir mecra haline dönüşmeye başlıyor U da Sanayi Devrimi ne tekabül ediyor Benim fotoğraflarımın temelinde de iktidarları sorgulayan şeyler var İktidar yalnızca bir çeşit değil Mülkiyetle ilgili iktidar var örneğin Bir ülkeyi işgal etmek istiyorsanız kültürünüzle işgal edersiniz evvel Kültürünüzle kabulu elde etmişseniz gerisinden mal da satarsınız Kültür emperyalizmi dediğim şey bu Kültür verilen savaşlardan sacayaklarından bir tanesi Birincisi ekonomik savaş ikincisi askeri savaş üçüncüsü kültürel savaş Olimpiyatlar toplumlar birbirleriyle savaşmasınlar diye uydurulmuş Sanat da bir halde olimpiyatların gördüğü fonksiyonu görüyor Fonksiyonundan kurtulmuş dedik fakat sanatı kendi fonksiyonlarına katmak isteyen iktidarlar var İngilizler Fransızlar sanat yoluyla birbirleriyle savaşlıyorlar aslında Pazar hissesi kapmanın altyapıları bu türlü oluşuyor Önemli devletlerin önemli kültür siyasetleri vardır

İktidarın dünyaca ünlü sanatkarlarımızın bir kısmını yerli ve milli olmamakla itham etmesini nasıl değerlendiriyorsunuz

Sanat sonları aşan bir şey Sanatın hududu yok Notayı ben buldum diyebiliyor musun Müziği ben yapabilirim diyebiliyor musunuz Klasik etnik pop müzik vardır doğru Dünyanın her yerinde sanat tutucular tarafından yapılmaz Sanat açık baş ister özgürlük ister Özgür olmayan bir toplumda sanatın ne kadar özgür olacağını bilmek için çok uygun matematiğe gerek yok Şayet özgürlük yoksa sanat da yoktur Özgürlüklerin sekteye uğradığı vakitlerde sanat yapılamaz mı Yapılır Çok uzman şeyler üretilebilir I Dünya Savaşı ndan sonra inanılmaz derecede güçlü bir sanat anlayışının çıktığını görüyoruz Bu krizler varken de beşerler sanat üretebilir En büyük özgürlük zihinde ve beyinde olan özgürlüktür Tutucu insan özgür olamaz Çok inançlı bir insanın özgür olabileceğini düşünemiyorum İnanç değişmeyen bir şeydir Halbuki sanat değişen bir şeydir Bu istikametiyle tarih boyunca daima çatışmıştır Özgür bir ortam yoksa özgün bir sanat da yoktur

SANATIN İÇERİSİNDE İKTİDAR ODAKLARI VAR

Türkiye deki fotoğraf piyasasını nasıl değerlendiriyorsunuz

Bu Türkiye de çok büyük bir sorunsal Pasta çok küçük Türkiye nin 80 milyon nüfusu var Fransa nın 65 milyon Türkiye nüfus olarak ve coğrafik olarak çok daha büyük Ekonomik olarak çok daha küçük Çağdaş sanat manasında da 150 yıllık bir geçmişimiz var Çağdaş Türk resmi paşa ressamların ya da profesörlerin ellerine doğmuş ve ellerinde biçimlenmiş Biz 1850 lerden sonra çağdaşlaşma hikayemizle birlikte kartograflar göndermeye başlıyoruz batıya Paşalarımızı subaylarımızı batıya gitsinler haritacılığı öğrensinler diyoruz Onlar haritacılığı öğrendiklerinde çizmeyi de öğreniyorlar Şeker Ahmet Paşa yı bunlardan sayabiliriz Bir sürü isim var Profesörleri de cumhuriyetle birlikte gönderiyoruz Onlar da batının sanat yapma biçimlerini öğrenip ülkenin sanat sacayağını yürütsünler diyoruz Sanatın kendi içerisinde de iktidar odakları var Özgür sanatçı kavramı Abidin Dino lardan Fikret Mualla lardan Selim Turan lardan sonra çıkıyor Bunlar batıda yaşayan bir nesil Bahsettiklerimin birçok Paris te Münasebetiyle özgür sanatçı kavramı gelişmeye başlıyor Bir yere bağlı kalmadan fotoğraf yapıyorlar Bu 1930 lardan 1940 lardan sonra gelişen bir anlayış Sanat batıda kurumsallaşmıştır Batıda bir eksper kurumu vardır Bizde hiçbir kurum daima değil Kurumlar daima değil Bunun bir de sanatçı kategorisi var Paris te bir tane hoş sanatlar akademisi var Türkiye de son 10 15 yılda eğitimin özelleştirilmesinin sürat kazandığı devri içine alırsak yaklaşık 150 200 tane hoş sanatlar fakültesi kuruldu Bu sevindiriciymiş üzere duruyor Halbuki bu kalite problemini da getiriyor Biz sanatçı adayları yetiştirirken onları nasıl yetiştireceğiz bahsiyle ilgili sorunla karşılaşıyoruz Yılda 30 bin sanatçı adayı piyasa denilen kazanın içine atlıyor Pasta büyümüyor Kurumlar gerekli formda devreye giremiyorlar Almaları gereken rolleri almıyorlar Sanatın gerekliliğine inanan kesim çok az Fransa da yüzde 1 kanunu diye bir kanun var Bu kanunla birlikte her kamusal şirket cirosunun yüzde 1 ini sanat için harcamaya mecburdur Siz bu parayı hiçbir yere harcayamazsınız Okulların bile bahçelerinde meydanlarda her kurumda sanat yapıtı vardır Sanatçı da bundan ekonomik olarak yararlanır

İnsanların fotoğrafla nasıl bir bağ kurmasını hayal edersiniz

Ben fotoğrafla beşerler yaşasın isterim Diyalog kursunlar isteirm Birlikte evrilelim isterim Sanatçı yaptıktan sonra kendi yapıtına yabancılaşan bir insan Beşerler onunla yaşasın ve bir halde bir tesiri olsun Sanatçı eğitimci değildir ancak insanın ruhun bireyin evrilmesinde değerli bir yeri vardır Türkiye deki alıcılar 3 5 yıl sonra aldıkları resmi satmaya çalışıyorlar Ya beğeni çok çabuk değişiyor ya da beşerler borsa üzere bakıyorlar Kesinlikle ticari yanı da var sanatın lakin salt bir meta değildir mânâdır Sanat yapıtını metaya indirgeyemezsiniz Maddi bir kıymeti vardır lakin bu bedelin oluşması birçok kritere bağlıdır Özgünlüğüne bilinirliliğine kabul görmesine seçkinliğine bağlıdır Türkiye de çok maniplatif şeylerle birbirlerini etkiliyorlar